Szlak Cysterski jest trasą turystyczną wytyczoną w 1990 r. przez Fundację Kultury jako szlak ogólnopolski. Znalazły się na nim wszystkie obiekty cysterskie (nadal funkcjonujące oraz te, które podtrzymują jedynie kult miejsca bez obecności zakonników cysterskich).
Odcinek Szlaku Cysterskiego w północnej Wielkopolsce przebiega przez dwa powiaty (poznański i wągrowiecki) na oznakowanych (tablicami E 22a, b, c) drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych.
Jak do tej pory TRASA została oznakowana na terenie gmin Związku Międzygminnego „Puszcza Zielonka” i prowadzi przez:
Czerwonak (tradycje cysterskie)
- Podania ludowe głoszą, że siostry hodowały na Dziewczej Górze owada – czerwca polskiego, wykorzystywanego w średniowieczu do produkcji czerwonego barwnika. Od niego prawdopodobnie pochodzi nazwa Czerwonak (druga teoria głosi, że nazwa ma związek z Czerwonym Młynem, położonym niegdyś w dolinie Warty).
- Dziewicza Góra to najwyższe wzniesienie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, a zarazem drugi najwyższy szczyt w okolicach Poznania (po górze Morasko), liczy 143m.n.p.m. Pierwotnie zwana Dziewczą Góra od Sióstr Cysterek z Owińsk. Jej wierzchołek i otoczenie porośnięte są pięknymi lasami, bardzo bogaty jest świat roślin, zarówno łąkowych , stepowych, a nawet górskich. W 2005 roku na szczycie Dziewiczej Góry wybudowano przeciwpożarową wieżę obserwacyjną dla Nadleśnictwa Łopuchówko. Dostrzegalnia jest również udostępniona dla turystów, skąd mogą podziwiać rozległą panoramę Poznania oraz lasów i wzgórz Puszczy Zielonka.
Dostrzegalnia przeciwpożarowa na Dziewiczej Górze – fot. Milena Kuleczka
Owińska (tradycje cysterskie)
Zespół obiektów pocysterskich w Owińskach – fot. Milena Kuleczka
Dzieje Zakonu Cysterskiego w Owińskach – założenie klasztoru
Pierwszą datą historyczną jest rok 1242, w którym Przemysł I, książę poznański ufundował konwent żeński sióstr cysterek w Owińskach nad Wartą, a jego brat Bolesław Pobożny sprowadził zakonnice z Trzebnicy. Budowę rozpoczęto w 1242 r. i trwała ona 7 lat, w 1249 r. przybyły pierwsze siostry z przełożoną Gertrudą.
Pierwszy klasztor zbudowany został prawdopodobnie w stylu gotyckim, za tą hipotezą przemawia fragment muru w wieży kościelnej. Ok. 1700 r. siostry powierzyły jego przebudowę słynnemu włoskiemu architektowi Janowi Catenazziemu. Dzieło prawie gotowe, wykonane w stylu barokowym zniszczył pożar w kościele w Wielki Piątek 1720 r. Odbudowy podjął się znany w Wielkopolsce Pompeo Ferrari. Polichromię kościoła wykonali: franciszkański malarz Adam Swach oraz bernardyn Walenty Żebrowski. Zmieniono wtedy dotychczasową nazwę kościoła z św. Krzyża na św. Jana Chrzciciela.
500 metrów od klasztoru znajduje się drugi kościół wybudowany z inicjatywy cysterek- kościół św. Mikołaja, początkowo był to kościół parafialny, dopiero w 1835 roku parafia została przeniesiona do poklasztornego kościoła św. Jana Chrzciciela, a od 1939r. kościółek ten pełnił funkcję kaplicy pogrzebowej.
Rozwój przemysłu i rolnictwa w Owińskach za czasów Sióstr Cysterek.
Zakon cysterski znany był z dobrej uprawy roli i sztuki melioracyjnej. Wieść gminna niesie, że mokradła owińskie zostały wówczas osuszone , założono młyn wodny, olejarnię oraz browar.
Zakonnice zatrudniały również wyrobników potażu (nazwa jednej z wsi należących do cysterek to Potasze), potrzebnego do wypieku pierników toruńskich.
Zniesienie dóbr sióstr cysterek
Wkrótce po utworzeniu Prus południowych dobra ziemskie klasztoru zostały cysterkom odebrane w 1797 r. przez króla Fryderyka Wilhelma II i oddane bankierowi berlińskiemu Ottonowi Zygmuntowi von Treskow. Zniesienie samego klasztoru nastąpiło później. W latach 1821-23 siostry dostały nakaz opuszczenia klasztoru. Przeprowadziły się do Ołoboku koło Kalisza. W tym samym czasie zaginęło archiwum zakonne, przypuszczalnie dostało się w posiadanie rodziny von Treskow.
Budynek poklasztorny po wysiedleniu Zakonu Cysterek z Owińsk
Klasztor służył jeszcze mniszkom różnych reguł do 1835 r. W międzyczasie prusacy opracowali plan przebudowy budynku klasztornego na zakład dla psychicznie chorych. Szpital działał od 1838 do 1939 r. kiedy to hitlerowcy wymordowali wszystkich jego pacjentów, łącznie z ułomnymi dziećmi. Następnie zaadaptowali budynki na koszary i szkołę SS im. A. Hitlera .
Od 1952 roku w dawnym klasztorze mieści się Ośrodek Szkolno Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych.
Kościół św. Jana Chrzciciela w Owińskach – fot. Tomasz Mizgier
Kościół św. Mikołaja w Owińskach – fot. Milena Kuleczka
Murowana Goślina (tranzyt)
Skoki (tranzyt)
Dalej planowane jest oznakowanie, które doprowadzi nas do miejscowości w powiecie wągrowieckim (o których przeczytasz np. na stronie Wągrowieckiego Stowarzyszenia Szlaku Cysterskiego www.cystersi.wagrowiec.pl ).
Wągrowiec
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Wągrowcu – fot. Anna Wojcińska
Tarnowo Pałuckie
Kościół św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim – fot. Anna Wojcińska
Łekno
Tzw. Klasztorek – teren pierwszego opactwa cysterskiego w Polsce nad Jeziorem Łekneńskim (prowadzone od 1982 roku badania przyniosły odkrycie wałów grodu wczesnopiastowskiego, fundamentów przedromańskiego kościoła – rotundy z połowy XI wieku i wzniesionego na nim w dwóch fazach – około 1153 roku i XIII /XIV wieku – romańskiego kościoła klasztornego. Wokół odkopano cmentarzysko z XIII – XVII wieku.).
O Cystersach w północnej Wielkopolsce przeczytasz na stronach:
